بختیاری : # شهر گهرو# تاریخ، فرهنگ و تمدن

برگزاری مراسم عزاداری دهه عاشورا در ایران : ریشه سینه زنی به اسطوره دو موزی ایزد گیاهان بر می گردد، باور مردمان آن عصر بر این بود که هر ساله دو موزی یا تموز خدای گیاهان توسط سایر خدایان در ابتدای زمستان کشته می شود به همین خاطر در فقدان او سوگواری می کردند و سینه می زدند تا خدایان رقیب تحت تاثیر مناسک آنها قرار گرفته و او را دو باره زند کنند، عده‌ای دیگر از پژوهشگران سینه زنی را یک پدیده کاملا ایرانی می دانند و آنرا به مرگ سیاوش اسطوره ایرانی نسبت می دهند، پس از کشته شدن توطئه آمیز سیاوش بدست افراسیاب چون مردم سیاوش را بسیار دوست داشتند در سوگ او به کوچه و خیابان ریختند و به عزاداری پرداختن و عزای او را با سینه زنی در هم آمیختن ولی پس از فراگیر شدن دین زرتشت این رسم عزاداری از میان ایرانیان بر چیده شد، چون در آیین زرتشت تاکید شده که نباید برای از دست دادن عزیزان بی تابی، گریه و زاری و سوگواری کرد و پوشیدن جامه سفید بعد از مرگ بستگان یکی از رسوم مذهبی زرتشتیان است تا روح میت آرامش و تسکین پیدا کند.

بدون تردید اصل عزاداری و اقامه‌ ماتم برای شهدای کربلا در اسلام سابقه دیرینه دارد و از اخبار و احادیث در کتب معتبر شیعه بر می آید که پیامبر اسلام (ص) نیز برگزاری مراسم برای شهدا و آزاد مردان تاریخ را تأیید کرده و در برگزاری این مراسم خود نیز همت گماشته، اما در خصوص کیفیت، کمیت و شیوه برگزاری مراسم عزاداری طبق برنامه و الگوی خاص هیچ حدیث و روایت معتبری وجود ندارد و شکل برگزاری مراسم به خود مردم واگذار شده است تا با توجه به عرف محل مراسم عزاداری برگزار گردد عزاداری در زمان پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) محدود به مرثیه سرایی، و گریستن در قالب شعر و مرثیه بود هنگام رحلت نبی مکرم اسلام (ص) بنا بر نقل قول از عایشه زنان و مردان به عزاداری پرداختن و به سر و صورت و سینه خود می زدند، همچنین بعد از شهادت امام علی (ع) مراسم سوگواری برگزار گردید، احادیث فراوانی از ائمه اطهار در باره فضیلت گریه بر مصیبت عظمای کربلا و اشک بر امام حسین (ع) در کتب معتبر شیعه وجود دارد.

را انداختن دسته های سینه زنی و مرثیه خوانی در سوگ شهادت امام حسین (ع) و یارانش در مساجد اولین بار در زمان حکومت شیعی آل ّبویه در قرن سوم هجری میان شیعیان و محبان اهل بیت رایج و مرسوم گردید،

روضه خوانی در ایران: در اسلام چیزی بنام روضه خوانی اصلا وجود نداشت و مردم مرثیه خوانی می‌کردند که بر مبنای واقعیت و حقیقت بود و اولین کتابی که به زبان فارسی در باره مرثیه حادثه کربلا نوشته شده کتاب روضه الشهدای ملا حسین کاشفی است، که در سال 900 هجری قمری حدود 550 سال پیش نوشته شده که منبع و مآخذ اکثر مرثیه خوانها و نسخ های مراسم تعزیه خوانی می باشد، نویسنده بسیاری از خرافات و مسخ ها و دروغ های مانند: افسانه زعفر جنی،  عروسی قاسم و اسامی اصحاب امام حسین (ص) و حتی اسامی دشمن را جعل کرده و به حادثه کربلا نسبت داده است و داستان های کربلا را به شکل افسانه در آورده و متاسفانه اکثر مرثیه خوان ها صرفا سواد خواندن و نوشتن داشتن و نمی توانستند به کتب اصلی و منابع معتبر تاریخی مراجعه کنند مانند: کتاب ارشاد شیخ مفید یا منابع اهل تسنن مانند: تاریخ طبری، یعقوبی، خوارزمی و ... فقط از روی این کتاب روضه الشهدا برای مردم می خواندند که روضه خوانی در ایران مرسوم شد پس روضه خوانی یعنی خواندن از روی کتاب روضه الشهدا ملا حسین کاشفی و نقل افسانه های آن برای مردم عزادار امام حسین (ع) که بیشتر آن ساختگی، جعلی و دروغ بزرگ بود که با دین، عقل و علم سازگار نیست و ماده اصلی آن تخیل و توهم نویسنده کتاب روضه الشهدا است.

در عصر صفوی به پیشنهاد حاکمان وقت مراسمی شبیه رفتار کاتولیک های مسیحی در عزاداری سالگرد به صلیب کشیدن حضرت مسیح  در ایران متداول گشت، علم و کتل همان صلیبی است که به تقلید از عزاداران مسیحی به مراسم عزاداری محرم وارد گردید و  دسته های خیابانی به  تقلید از مسیحیان در همین دوره در کوچه و خیابان های ایران به راه افتاد و متداول شد و جهت افزایش احساسات روحی، عاطفی و هیجان قلبی مردم نواختن طبل، شیپور زنی و کوبیدن سنج هم معمول گردید،

در دوره حکومت افشاریه و زندیه مراسم عزاداری عاشورا پر رونق باقی ماند، نادر شاه افشار و کریم خان زند مقید به آداب و رسوم مذهبی بودند و به تقلید از شاهان صفوی در ماه محرم دستجات عزاداری بر پا می کردند، در این دوران خون آلود کردن سر و صورت با تیغ زدن و قمع زنی به فرق سر رایج و مرسوم گردید شایان ذکر است : قمع زنی بر گرفته از آیین مسیحیان کاتولیک در 29 مارس است که بدن خود را با تیغ و خنجر و نیزه خون آلود می کنند تا ضمن کسب ثواب گناهان آنها بخشیده شود. 

دوره قاجار سر آغاز بر آمدن سبک و شیوه های نوین در مراسم عزاداری ماه محرم بود در این تاریخ نوع جدیدی از عزاداری بنام شبیه خوانی به مراسم اضافه شد که به بازسازی حادثه کربلا می پردازد و عده ای مانند تئاتری ها نقش شهدای کربلا و خانواده امام حسین (ع) را بازی می کنند تعزیه زمان فتحعلی شاه در ایران رواج یافت که ابتدا تعزیه در میادین شهر ها و روستاها برگزار می شد و سپس برای آسایش و حفاظت تماشاچی ها از تابش آفتاب در فصول گرم و سرما در فصول سرد سال مکان های بنام تکیه و حسینیه توسط عامه مردم، خیرین، و دولت برای اجرای تعزیه ساخته شد، ارتباطات نزدیک بین ایران و کشورهای اروپایی، آمریکایی و شوروی تغییر و تحولاتی زیادی در سبک زندگی مردم بوجود آورد که‌ اوج آن در دوره ناصری با مسافرت شخص ناصرالدین شاه به اروپا ظاهر  شد که پس از مسافرت شاه به فرنگ و الگو گیری از تماشا خانه آلبرت هال لندن وی در سال 1248 شمسی دستور طراحی و ساخت تکیه دولت در تهران را بخاطر اشتیاق وافر اشرف، درباریان و عامه مردم به تعزیه و علاقه ناصرالدین شاه به داشتن یک بنای مجلل و باشکوه و مناسب برای اجرای تعزیه دولتی را صادر کرد که زمین مورد استفاده برای ساخت تکیه منزل مسکونی امیر کبیر بود که پس از قتلش تخریب و به ساخت تکیه اختصاص داده شد، شکل تکیه دولت بصورت مدور و در سه طبقه بعلاوه سرد آب ساخته شد که گنجایش 20 هزار نفر  تماشاچی را داشت که هزینه ساخت آن بالغ بر 250 هزار تومان گردید هزینه های تعزیه خوانی در تکایا دولتی را دولت و در سایر تکایا را مردم با توجه به وسع و توانایی شان پرداخت می کردند دستمزد تعزیه خوانها در دوره قاجار روزانه بین 5 تا 25 تومان متغیر بود که با توجه به هنرمندی، تجربه، سابقه، سیما خوب و جذاب، صدای رسا و دلنشین و نوع و اهمیت نقش افراد تعیین می گردید، که در تکایای دولتی توسط دولت و در تکایای مردمی بوسیله مردم محل پرداخت می شد

زنجیر زنی : در طول تاریخ و در اواخر قاجار نوع جدیدی از عزاداری بنام زنجیر زنی به مراسم سوگواری شهدای کربلا اضافه شد خاستگاه نخستین زنجیر زنی، تیغ زنی و قمع زنی کشورهای اروپایی بود که در روز مصائب حضرت مسیح (ع) در 29 مارس انجام می شود و به هندوستان اشاعه پیدا کرده و از هندوستان در زمان قاجار وارد ایران شد، زنجیر زنی از آیین جمعی سوگواری محرم است که امروزه گستره این آیین در هندوستان، پاکستان، افغانستان، عراق و ایران می باشد که فلسفه آن همدلی با مصائب اهل بیت (ع) خصوصا اسیران کربلا بود که در غل و زنجیر بودند و از نگهبانان کاروان در طی مسر از کربلا تا شام تازیانه می خوردند، زنجیر زنان بدینوسیله خود را در مشکلات و مصائب آنها نزدیک و سهیم می کنند. از ویژگی های شاخص زنجیر زنی نظم و هماهنگی کم نظیر این مراسم است که با موسیقی طبل، شیپور  و سنج آمیخته شده و حرکت زنجیر زنان  با همین ریتم و  موسیقی منطبق می شود، زنجیر زنان بصورت منظم و پشت سر هم با توجه به تعداد و حجم جمعیت در ستون های دو، سه و چهار نفره حرکت می‌کنند که معمولا در جلو ستون‌ ها به ترتیب اول پیشکسوتان، سپس افراد میانسال، جوانان، نوجوانان، کودکان و در آخر دسته زنان حرکت می کنند و بر اساس ریتم نوحه های که نوح خوان می خواند زنجیر زنها زنجیر ها را بر کتف و پشت خود می کوبند که معمولا تک ضرب، دو ضرب و سه ضرب است. اکثر علما شیعه و مراجع تقلید زنجیر زنی با زنجیر های معمولی و بدون تیغ و چاقو که موجب خونریزی نشود را جایز می دانند، و افرادی همچون سید ابوالحسن اصفهانی از مراجع تقلید شیعه و سید حسن امین فقیه و ادیب قرن چهاردهم زنجیر زنی را همانند قمه زنی حرام می دانند.

شیر تعزیه روز عاشورا : بر اساس روایت برخی از محدثین بعد از به شهادت رساندن امام حسین (ع) هنگامی که دشمنان خواستند با اسب بر بدن مطهر امام بتازند. فضه به حضرت زینب (س) می گوید: بانوی من، زمانی که کشتی غلام حضرت محمد (ص) دچار طوفان شد و شکست، غلام حضرت به جزیره ای پناه می برند ناگهان شیری می بینید و به او می گوید من غلام رسول خدا هستم، شیر غرش کنان در جلو او حرکت می کند و راه را به او نشان می دهد، حالا آن شیر در ناحیه ای آرمیده است اجازه می دهید شیر را برای جلوگیری از تاختن اسب ها بر پیکر برادرتان صدا کنم حضرت زینب (س) اجازه می دهد و فضه شیر را صدا می کند و ماجرای کربلا را به شیر می گوید و شیر هر دو دست خود را روی جسد مطهر امام حسین (ع) قرار می دهد تا دشمن نزدیک پیکر مقدس امام نشود، ابن سعد هم با دیدن این شیر به سپاه خود دستور عقب نشینی می دهد. 

در روایات دیگری ماجرای شیر تعزیه به داستان سلطان قیس مربوط می شود که چکیده این داستان این است که سلطان قیس در یکی از ایالات های هندوستان حکومت می کرد، روز عاشورا دلش گرفته و بسیار غمگین می شود برای رفع غم و اندوه با غلام خود به شکارگاه می رود آهوی می بیند و آن را دنبال می کند ناگهان آهو غیب می شود و شیری درنده به او حمله می کند به توصیه غلامش به امام حسین (ع) متوسل می شود و از او استمداد می طلبد امام هم از کربلا با بدن خونین به کمک او می آید. شیر لحظه ای که امام را می بیند یک دور ارات به دور امام می‌زند و صورت بر زانوی حضرت گذاشت و گریه و شیون کرد و رفت. طبق اسناد معتبر شیعه نه داستان شیر فضه و نه داستان شیر سلطان قیس هیچ کدام اعتبار و روایی کافی نداشته و کلا  واقعیت تاریخی حماسه کربلا را با پارادوکس مواجه می کند، جالب اینجاست که هم اکنون جای در کربلای معلی بنام مقام شیر ساخته اند که به زیارتگاه تبدیل شده است، ورود جدی شیر به‌ تعزیه از زمان قاجار آغاز شده چون شیر در سنت پهلوانی و روحیه ایرانی اهمیت فوق العاده دارد به حدی که برای توصیف شجاعت قهرمانان ملی و مذهبی از این نماد استفاده می شود حتی امام علی (ع) را شیر خدا می خوانند شاهان قاجار از طریق تلفیق مذهب شیعه با این نماد ایرانی سعی در تثبیت باورهای مذهبی و استحکام حکومت خود داشتند،  چندین سال هنگام اجرای تعزیه از جلد و عروسک شیر استفاده می شد سپس در زمان حکومت ناصرالدین شاه شیر زنده ای را که در قفس محبوس بود را از باغ وحش به تکیه دولت می آورند تا هیجان تعزیه بیشتر شود اما با توجه به باورهای اصیل ایرانیان و شیعیان قصه شیر غیر قابل باور و پدیده ای انحرافی است که موجب وهن، خنده و مضحکه در مراسم عزاداری سرور آزادگان جهان می شود 

ولی آنچه باید در عزاداری امام حسین علیه السلام بیشتر مورد توجه قرار گیرد آشنایی با اهداف بلند قیام سید الشهدا (ع) ، فرهنگ عاشورایی و درس ولایت مداری، آزاده گی، عدالت خواهی، ظلم ستیزی و ... همچنین عبرت آموزی و بصیرت افزای از این حادثه عظیم و ماندگار می باشد که  متأسفانه سهوا و یا عامدانه مورد غفلت قرار گرفته است